Bà Chúa Thác Bờ tên thật là Đinh Thị Vân, vốn là người Mường, sinh quán ở đất Hòa Bình dưới thời nhà Lê (có người nói là thời Trần).
Chúa Thác Bờ là con gái một gia đình tộc trưởng người Mường ở Kim Bôi, Hòa Bình. Chúa xưa vốn là tiên nữ, giáng sinh vào nhà họ Đinh, sau này, đất nước gặp cơn loạn lạc, bà đã tập hợp dân Mường liên kết với các dân tộc khác ở vùng đất Hòa Bình, đứng lên đánh đuổi quân xâm lược. Sau khi đã đánh đuổi được bọn ngoại xâm, bà được triều đình giao cho cai quản vùng đất Mường ở Hòa Bình. Tại đây bà giúp dân ổn định cuộc sống, dạy nhân dân lên rẫy làm nương, xuống sông Đà thả lưới đánh bắt cá (tương truyền Chúa Thác còn là người giúp dân trị thủy, chế ngự con sông Đà cuồn cuộn sóng hung dữ). Khi thanh nhàn, chúa lại một mình trên chiếc thuyền độc mộc, chèo từ Bến Ngọc, Sông Đà đi du ngoạn khắp các thắng cảnh.
Sự tích chúa Thác Bờ
Chúa Thác Bờ vốn là tiên nữ trên Thiên đình phụng lệnh vua cha Ngọc Hoàng giáng trần xuống làm con gái của tộc trưởng họ Đinh, người Mường ở đất Kim Bôi – Hoà Bình để giúp dân phò vua.
Trong tài liệu nghiên cứu của Sở Văn Hóa Hòa Bình thì Sự tích Chúa Thác Bờ như sau: Vào năm 1430 – 1432, Vua Lê Lợi đem quân dẹp loạn tại đèo Cát Hãn ở Mường Lễ, Sơn La. Khi Vua Lê Lợi kéo quân đến Thác Bờ thì thấy giữa dòng nước xoáy phía trước một thác nước hiểm trở xô bọt trắng xóa, với muôn vàn mỏm đá lởm chởm nên không thể tiến quân lên được. Lúc này bà Đinh Thị Vân đã hô hào, vận động trai tráng và nhân dân trong bản lên rừng chặt cây, xẻ gỗ đóng thuyền chở binh sỹ qua Thác Bờ, quyên góp lương thảo cho Vua Lê Lợi nuôi quân.
Khi Lê Lợi chiến thắng trở về, bà đã tổ chức lễ hội khao quân, đồng thời huy động người dân chặt tre làm bè để đưa nghĩa quân về kinh. Trong thời gian ở đây, Lê Lợi đã dùng kiếm Thuận Thiên khắc lên đá một bài thơ khích lệ tinh thần quả cảm của quân lính và sự anh dũng của người dân nơi đây, hiện tảng đá đang được lưu giữ ở Nhà văn hóa trung tâm thành phố Hòa Bình.
Để ghi công, bà được triều đình giao cai quản vùng đất người Mường ở Hòa Bình. Tại đây, bà giúp nhân dân ổn định cuộc sống, dạy mọi người lên rẫy làm nương, xuống sông Đà thả lưới bát cá; khi thanh nhàn, bà lại một mình chèo thuyền độc mộc dọc theo sông Đà du ngoạn thắng cảnh.
Sau khi bà qua đời, vua Lê Lợi lệnh dân bản xứ lập đền thờ bà bên cạnh thác Bờ.
Chúa Thác Bờ ngự đồng
Chúa Thác Bờ thường hay ngự về hơn Chầu Đệ Tam và có khi người ta không thỉnh Chầu Đệ Tam mà thỉnh luôn chúa về chứng tòa Sơn Trang màu trắng rồi thả cá phóng sinh trong đại lễ khai đàn mở phủ.
Chúa ngự về đồng thường mặc áo trắng, quần đen, đai xanh, bên hông có xà tích bạc, chúa về khai cuông rồi một tay cầm chèo, một tay cầm mồi, bẻ lái dạo chơi trên sông Đà.
Trong tứ phủ thì Chúa Thác thuộc thoải phủ nên chúa còn về bốc thuốc chữa bệnh, lấy nước tiên đem về cứu chữa cho nhân dân nên dân gian cũng gọi bà là bà chúa chữa giống chúa Đệ Tam.
Di tích Chúa Thác Bờ tọa lạc tại xã Thung Nai, huyện Cao Phong và xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình. Địa danh Chúa Thác Bờ là một trong những điểm du lịch tâm linh nổi tiếng, thu hút khách du lịch cả trong và ngoài nước.
Ngày tiệc chúa Chúa Thác Bờ là ngày 1 tháng 4 âm lịch (có người nói là 12 tháng 4 âm lịch).
Văn Chúa Thác Bờ
Bản 1:
Ai lên tới Thung Nai, Đà Bắc
Ngược sông Đà bến ngọc lung linh.
Ai lên lễ Mẫu Hoà Bình,
Chợ Bờ Hang Miếng thác ghềnh cheo leo.
Chợ Phương Lâm sớm chiều đông đúc,
Đội ngư phường độc mộc bán buôn.
Chuông đền văng vẳng sớm hôm,
Xa nghe tiếng hú gọi hồn rừng ngang
Danh Chúa Thác sơn trang lừng lẫy,
Đất Hoà Bình đã dậy oai linh.
Nửa đêm giờ tý hiện hình,
Áo pha màu tuyết bên mình túi dao.
Thường vượt suối băng đèo hái thuốc,
Luyện một bầu tiên dược hồi sinh.
Nức danh Chầu Thác Hoà Bình,
Vì đời đem lại tuổi xuân cho đồng.
Gieo lúa mạch ngô khoai sắn đỗ
Cho người đời trăm họ yên vui
Non tiên cảnh vật xa vời,
Có tiên Chầu Thác vốn người sơn trang
Đã bao lần khai hoang mở lối
Giúp dân lành sớm tối lên công
Bao năm đục núi khơi dòng
Đem nguồn nước ngọt ấm lòng dân sinh
Tuổi đôi tám xuân xanh vừa độ
Tài lược thao văn võ kiếm cung
So bề: ngôn,hạnh,công,dung
Trừ gian dẹp loạn khắp vùng biên cương
Đức nhân hiếu đôi đường vẹn cả
Nguyện vì đời một dạ đinh ninh
Vì đời đem lại thanh bình
Cho cây chắc rễ cho cành nở hoa
Tay tô điểm sơn hà cẩm tú
Cứu muôn người trăm họ an vui
Gương xưa còn để cho đời
Tấm gương Chầu Thác muôn đời noi theo
Đường nhân sự hiểm nghèo đã trải
Nhẹ gót hài trở lại sơn trung
Phép mầu lục trí thần thông
Lánh đường lục đạo thoát vòng tử sinh
Dẫn sự tích văn trình một bản
Thỉnh Chầu bà chứng giám lai lâm
Chữ rằng Thần giáng lưu ân
Chầu Bà lưu phúc thiên xuân thọ trường
Bản 2:
Thanh nhàn dạo khắp nơi nơi
Nay đà Suối Rút ,Kim Bôi ,Hòa Bình
Núi ngũ nhạc rừng xanh mở lối
Qua Lương Sơn thẳng tới Dốc Kun
Non cao khuất khúc dặm trường
Dân cư vắng vẻ xóm làng lơ thơ
Trâu gõ mõ tiếng gà cục tác
Vượn ru con tha thiêt đêm thâu
Chim Công múa quạt bên lầu
Những chim khảm khắc về chầu ca vang
Bên sườn núi nhà sàn mấy lớp
Cầu thang mây nhẹ gót rung rinh
Tắc Kè dong dả cầm canh
Đàn ong lấy mật lượn quanh bản mường
Dưới chân núi măng giang măng lứa
Cùng măng tre nấm mọc thơm bay
Khế chua sung chat gừng cay
Bí ngô mướp đắng ngô khoai lạc vừng
Tiều hớn hở băng rừng đốn củi
Dưới sông Đà vịt lội nhấp nhô
Ai lên cảnh đẹp Thác Bờ
Trước non sông núi đền thờ trang nghiêm
Vách núi nghiêng bên hồ nước chảy
Danh Chầu Bà vang dậy bốn phương
Thung Nai bản ấp họ Mường
Nhà sàn ven suối có đường lên non
Tiếng chim non véo von đầu núi
Con đường mòn thẳng lối ra sông
Say say vò rượu cay nồng
Bập bùng ánh lửa tiếng cồng tiếng chiêng
Thượng đệ tử án tiền tấu đối
Lập đàn tràng sám hối cửa thiêng
Thỉnh Chầu trắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường
Bản 3:
VĂN CHÚA THÁC BỜ
Vầng nhật nguyệt đêm ngày soi tỏ
Cảnh Thác Bờ rực rỡ càn khôn
Lô xô đá mọc đầu nguồn
Khen ai khéo tạc thác luồng chơi vơi
Cảnh Thác Bờ là nơi thánh tích
Lập đền thờ thanh lịch xiết bao
Sông Đà nước chảy rì rào
Sau đền đá mọc thấp cao mấy tầng
Cảnh thanh tân thiều quang soi tỏ
Chầu Thác Bờ tiên nữ giáng sinh
Họ Mường áo trắng đai xanh
Lưng đeo xà tích bên mình túi dao quai
Đôi mắt phượng hoa cài trâm giắt
Vầng trán xinh vẻ mặt càng tươi
Môi son nở đoá hoa cười
Thanh tân lịch sự nét ngời thu ba
Tóc rườm rà rẽ đôi cánh phượng
Nét cong cong uốn lượn đường tơ
Xinh xinh để liễu thẫn thờ
Người xinh thời cảnh Thác Bờ thêm xinh
Thú hữu tình rong chơi các ngả
Bước ngao du khắp cả non cao
Mường Bi,Mường Nậm,phố Sào
Trồng Mâm,Yên Lịch lại vào Kim Bôi
Chiếc thuyền rồng chèo chơi bến ngọc
Dọc sông Đà dạo khắp suối khe
Hang Miếng,Suối Rút chèo về
Ngược xuôi xuôi ngược thuyền về động tiên
Khắp mọi miền kêu cầu vọng bái
Ai lỗi lầm chầu đoái lòng thương
Dù ai căn số dở dương
Lòng thành thắp một tuần hương kêu cầu
Đã nhất tâm tất cầu kêu ứng
Độ cho người phúc đẳng hà sa
Ai mà vận hạn khó qua
Lòng thành kêu Chúa Thác Bờ cứu cho
Chầu cứu cho người tai qua nạn khỏi
Lại cứu người khỏi cõi trầm luân
Nước tiên tẩy sạch bụi trần
Thanh tao rồi lại mười phần thanh cao
Chữ cương thường treo cao trên giá ngọc
Chứ tam tòng tứ đức khuyên ghi
Đệ tử khấn vái tâu quỳ
Thác Bờ công chúa độ trì chứng minh
Đấng anh linh soi đời vời vợi
Mất chữ tâm thời tội phải mang
Lưới trời bổ khắp bốn phương
Hại nhân nhân hại khôn đường thoát thân
Đã nên đấng cầm cân nảy mực
Lấy chữ tội chữ phúc Chầu cân
Đừng khoe trọn vẹn muôn phần
Chữ đức mà kém Chầu cân sao bằng
Đừng có khinh những kẻ bần hàn
Cây đức tưới tốt vẻ vang sau này
Cung đàn tiếng hát hôm nay
Độ cho đệ tử lộc đầy phúc dư
Sưu tầm
Nguồn bài viết: https://vanhoatamlinh.com/ba-chua-thac-bo-la-ai-den-chua-thac-bo-o-dau/
Nguồn bài viết: https://vanhoatamlinh.com/ba-chua-thac-bo-la-ai-den-chua-thac-bo-o-dau/
Nguồn bài viết: https://vanhoatamlinh.com/ba-chua-thac-bo-la-ai-den-chua-thac-bo-o-dau/
Nguồn bài viết: https://vanhoatamlinh.com/ba-chua-thac-bo-la-ai-den-chua-thac-bo-o-dau/
Nguồn bài viết: https://vanhoatamlinh.com/ba-chua-thac-bo-la-ai-den-chua-thac-bo-o-dau/
Nguồn bài viết: https://vanhoatamlinh.com/ba-chua-thac-bo-la-ai-den-chua-thac-bo-o-dau/
